همه چیز درباره محمدرضا شجریان، خسرو آواز ایران

محمدرضا شجریان بدون شک پرفروغ ترین ستاره آسمان موسیقی ایران است و در این مقاله سعی داریم خلاصه از زندگی حرفه ای، شخصی و بیوگرافی این خواننده موسیقی سنتی را معرفی کنیم.

محمدرضا شجریان در تاریخ 1 مهر 1319 در مشهد متولد شده است. وی از بزرگان آواز و موسیقی سنتی ایرانی است و تاکنون آثار ماندگاری را خلق کرده است. ایشان از کودکی به موسیقی و خوانندگی علاقه بسیاری داشتند و همیشه در خلوت خود آواز می‌خواندند. پدر استاد شجریان (مهدی شجریان) قاری قرآن بود و به همین دلیل از همان کودکی نزد پدر خود به آموزش تلاوت قرآن پرداخت و از سن 9 سالگی شروع به تلاوت قرآن کرد. در سال 1331 نیز صدای استاد برای نخستین بار از رادیو خراسان پخش شد و یک سال بعد در محافل اجتماعی، سیاسی و مذهبی شهر مشهد به تلاوت قرآن ادامه داد. وی در سال 1332 در دبیرستان شاهرضا تحصیلات خود را ادامه داد و به عنوان شاگرد ممتاز انتخاب شد و در همین سن نیز در مسابقات فوتبال مدارس شرکت می‌کرد و در سال 1334 موفق شد به تیم فوتبال دانش‌آموزی استانی راه پیدا کند. در سال 1336 برای ادامه تحصیلات خود به دانشسرای مقدماتی مشهد رفت و در آنجا بود که برای اولین بار با یک مربی موسیقی آشنا شد و از همان جا کار موسیقی را به طور جدی و پیگیر دنبال کرد و به آموزش ساز سنتور پرداخت. وی پس از اخذ دیپلم از دانشسرای عالی، در آموزش و پرورش استخدام و مشغول تدریس شد. محمدرضا شجریان در سال 1340 و در سن 21 سالگی زمانی که معلم بود با همسر اول خود فرخنده گل افشان که او نیز معلم بود ازدواج کرد و حاصل این ازدواج سه دختر به نام‌های راحله، افسانه و مژگان و یک پسر به نام همایون است. این زوج پس از 31 سال زندگی مشترک در سال 1371 از یکدیگر جدا شدند.

محمدرضا شجریان پس از فعالیت در رادیو و تلاوت قرآن، فعالیت‌های هنری خود را به طور جدی آغاز کرد. وی پس از تشکیل خانواده در سال 1346 به تهران رفت و در کلاس‌های موسیقی استاد اسماعیل مهرتاش شرکت کرد. او در سال 1344 شروع به یادگیری خوشنویسی و خط نستعلیق کرد و در حال حاضر نیز دارای درجه ممتاز در خوشنویسی و خط نستعلیق است. محمدرضا شجریان در سال 1389 آثار خطاطی خود را در یک نمایشگاه در معرض عموم به نمایش گذاشت.

شجریان در سال 1350 به دلیل عقاید مذهبی و مخالفت‌های پدرش مجبور شد تا با نام مستعار «سیاوش بیدگانی» فعالیت حرفه‌ای خود در رادیو را شروع کند. پدر استاد شجریان دوست داشتند تا مردم خانواده او را به عنوان چهره‌های مذهبی بشناسند و به همین دلیل با فعالیت‌های هنری و خوانندگی او مخالف بودند. استاد شجریان به مدت 4 سال با نام مستعار در رادیو آواز خواند، اما پس از آن سرانجام پدر ایشان رضایت دادند تا با نام اصلی خود به فعالیت هنری‌اش در رادیو ادامه دهد. محمدرضا شجریان در همین سال با استاد فرامرز پایور (آهنگساز و موسیقی‌دان) آشنا شد و شروع به یادگیری سنتور و آواز کرد. چندی بعد نیز با شاعر بزرگ هوشنگ ابتهاج آشنا شده و در برنامه گل‌های تازه رادیو با او همکار می‌شود.

استاد شجریان در سال 1352 در محضر استاد عبدالله دوامی شروع به فراگیری کلیه ردیف‌های موسیقی و شیوه‌های تصنیف‌خوانی کرد. در همین سال به همراهی گروهی از هنرمندان چون محمدرضا لطفی، ناصر فرهنگ‌فر، حسین علیزاده، جلال ذوالفنون و داوود گنجه‌ای، مرکز اشاعه موسیقی را به سرپرستی استاد داریوش صفوت بنا کردند.

در سال 1354 شروع به تدریس هنرجویان در رشته آواز در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران کرد و در سال 1358 نیز با تعطیل شدن این رشته، کار تدریس موسیقی را کنار گذاشت. وی در سال 1357 به همراه هوشنگ ابتهاج و برخی هنرمندان به دلیل مسائل اخلاقی و پخش موسیقی‌های نامناسب از رادیو کناره‌گیری کرد. شجریان در سال 1356 در مسابقات تلاوت قرآن کشوری توانست رتبه اول را به دست آورد.

شجریان پس از جدایی از رادیو به همراه محمدرضا لطفی، انجمن موسیقی چاووش که یک کانون فرهنگی و هنری بود را راه‌اندازی کردند و در آن زمان به اتفاق شهرام ناظری (خواننده و موسیقی‌دان) در چندین آلبوم تولید شده در انجمن چاووش، کار آوازخوانی را شروع کردند که محتوای اکثر ترانه‌های آنان در آن زمان، انقلاب و میهن‌پرستی بود.

در سال 1358 استاد شجریان در حال آموزش ربنا به دو تن از شاگردان خود بود و قصد انتشار این اثر را در رادیو و تلویزیون نداشت، اما چندی بعد ایشان ربنا را در استودیو ضبط کردند و یک روز پیش از شروع ماه مبارک رمضان آن را به صدا و سیما تحویل دادند. ربنای استاد شجریان به مدت سی سال در هنگام اذان از تلویزیون پخش می‌شد و با استقبال گسترده مردم روبه‌رو شد؛ اما چندین سال است که دیگر ربنای ایشان از رسانه ملی پخش نمی‌شود.

شجریان در دهه 1360 نیز با پرویز مشکاتیان (آهنگساز، موسیقی‌دان و نوازنده) همکاری کرد و این دو توانستند در طول مدت همکاری با یکدیگر چندین آلبوم موسیقی مانند بیداد، سرّ عشق، گنبد مینا، جان عشاق و … را منتشر کنند. در این میان نیز به همراه گروه موسیقی سنتی عارف، کنسرت‌هایی را در خارج از کشور برگزار کرد.

متاسفانه استاد محمدرضا شجریان چندین سال است که درگیر بیماری سرطان شده و در حال حاضر نیز تحت درمان قرار دارد. در سال 1395 ویدئویی برای تبریک سال نو از محمدرضا شجریان منتشر شد و او در طول این ویدئو با موهای تراشیده شده و ظاهری متفاوت، به بیماری خود اشاره کرد. استاد در طول دوره درمان بیماری خود چندین بار در بیمارستان بستری شدند و در حال حاضر نیز به دلیل مشکل ریوی در بیمارستان بستری هستند.

ما در این مقاله مروری بر بیوگرافی استاد محمدرضا شجریان و آثار هنری ایشان داشتیم. این هنرمند بدون شک یکی از اسطوره‌های تکرار نشدنی موسیقی سنتی محسوب می‌شود و دعای ربنای او در یاد و خاطر تمام ایرانیان نقش بسته است. استاد شجریان در طول فعالیت هنری خود در عرصه موسیقی موفق به کسب جوایز بسیاری شد و آلبوم‌های بی‌نظیری را نیز منتشر کرده است.